Phát triển nhiên liệu sinh học: Bài toán vùng nguyên liệu và sản xuất công nghiệp
Mục tiêu đến năm 2025, sản lượng nhiên liệu sinh học đạt 1,8 triệu tấn, đáp ứng 5% nhu cầu xăng dầu của cả nước. Tuy nhiên, việc phát triển vùng nguyên liệu để sản xuất NLSH đang đặt ra nhiều vấn đề cần giải quyết.
Việt Nam có nhiều tiềm năng về nhiên liệu sinh học (NLSH) (sản xuất từ sắn, ngô, mía…) có thể thay thế cho xăng dầu có nguồn gốc dầu mỏ. Bên cạnh đó, nước ta lại có nhiều vùng đất rất thích hợp với các loại cây trồng như sắn, ngô... Ước tính Việt Nam có thể sản xuất 5 triệu lít cồn sinh học mỗi năm nếu như có sự điều chỉnh về sản lượng và diện tích cây trồng.
Triển vọng cho cây sắn?
Để có đủ nguyên liệu sản xuất NLSH, ông Lê Minh Đức – Trưởng phòng Môi trường và Phát triển bền vững (Viện nghiên cứu chiến lược, chính sách công nghiệp – IPSI – Bộ Công thương) cho biết: “Nhu cầu sắn của Việt Nam nếu tính chính xác trước năm 2020 khoảng 1,5 triệu tấn sắt lát/năm (qui đổi khoảng 4 triệu tấn sắn tươi), trước 2025 cần khoảng 1,9 triệu tấn và đến 2025 cần khoảng 2,5- 3 triệu tấn sắn khô (qui đổi khoảng 8 triệu tấn sắn tươi). Theo đó, trước 2020 chúng ta cần khoảng 200.000 ha sắn, với năng suất 20 tấn/ha; 2025 cần khoảng gần 300.000 ha sắn với năng suất 30 tấn/ha”.
Theo những căn cứ tính toán của ông Lưu Quang Thái (Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Đồng Xanh, chi nhánh Quảng Nam) thì sản lượng sắn hiện nay của Việt Nam nằm trong khoảng 9-10 triệu tấn củ tươi. Trong 10 triệu tấn này, nếu 62 nhà máy tinh bột sắn chạy hết công suất thì tiêu thụ khoảng 4 triệu tấn củ tươi/năm. Còn lại 6 triệu tấn khi sấy khô còn khoảng 2,4 triệu tấn. Trong số 2,4 triệu tấn, hiện chúng ta đang dùng 700-800.000 tấn cho thức ăn chăn nuôi. Số còn lại (1,4-1,5 triệu tấn) là dùng để sản xuất ethanol hoặc xuất khẩu.
“Khi chế biến sắn thành tinh bột và ethanol sẽ nâng cao giá trị cây sắn lên gấp đôi. Đến giờ phút này có thể nói nguyên liệu trong nước của chúng ta đủ cho nhu cầu ethanol của Việt Nam đến 2015 theo Ðề án phát triển nhiên liệu sinh học đến năm 2015, tầm nhìn đến năm 2025 của Chính phủ” – ông Lưu Quang Thái nói.
Cây sắn dễ trồng, ít công chăm bón
GS Trần Ngọc Ngoạn – Phó Hiệu trưởng Đại học Nông lâm Thái Nguyên cho biết: “So với các cây trồng khác, cây sắn lấy đi lượng dinh dưỡng từ đất không cao. Cây sắn có đặc điểm rất quí đó là có thể sống trên vùng đất bị hoang hóa”.
GS Trần Ngọc Ngoạn dẫn kết quả nghiên cứu của Đại học Nông lâm Thái Nguyên: Sau 20 năm trồng sắn liên tục, xen với cây họ đậu năng suất sắn tăng lên. Mô hình trồng sắn xen lạc rất tốt. Đối với đất thấp, lượng mưa tập trung 80% vào tháng 6 và tháng 9, đất rửa trôi khoảng 200 tấn/ha, nhưng khi trồng xen canh thì giảm được 90% lượng đất rửa trôi. Ngoài ra, việc bón phân cân đối theo chu kỳ góp phần tăng năng suất. Nhờ ứng dụng tiến bộ năng suất sắn tăng lên, đạt gần 13.000 tấn/ha.
Cây sắn góp phần hỗ trợ người nghèo. Họ là người không có khả năng đầu tư sản xuất, nếu có chính sách phù hợp thì chắc chắn phát triển được cây sắn bền vững. Thành công về trồng sắn ở Tây Ninh là một ví dụ. Ông Đỗ Thanh Hòa – Giám đốc Sở Công thương Tây Ninh cho biết: “Tây Ninh là vùng nguyên liệu sắn lớn nhất nước. Hiện tỉnh có 46.000 ha sắn, năng suất 28 tấn/ha, trước đây do không chăm bón năng suất chỉ đạt 7-8 tấn/ha. Sắn đang lấn cây cao su, mía. Giá bán hiện nay đã là 2.400-2.500 kg/sắn tươi”.
Kiểm soát chặt diện tích cây sắn
Khó khăn lớn nhất hiện nay, Việt Nam là nước có quĩ đất bình quân đầu người ít nhất trên thế giới. Chính vì vậy, việc mở rộng diện tích trồng sắn là điều không thể.
TS Hoàng Tuấn Hiệp (Viện qui hoạch và thiết kế nông nghiệp), cho biết: “Chúng tôi đang xây dựng qui hoạch tổng thể nông nghiệp cả nước đến 2020 tầm nhìn 2030. Theo đó, quỹ đất dự kiến cho cây sắn giai đoạn này là 400.000 ha. Năm 2009, diện tích cây sắn là 508.000 ha đã giảm hàng chục ha so với năm 2008”.
“Vài năm gần đây, cây sắn ở Tây Nguyên phát triển mạnh, đi đôi với đó là nạn phá rừng. Chúng ta đã mất một diện tích rừng rất lớn vì người dân tự phá rừng trồng sắn mà chính quyền không kiểm soát nổi” – TS Hoàng Tuấn Hiệp nói.
TS Hoàng Tuấn Hiệp đưa ra dẫn chứng tại Kon Tum: Trước đây, tỉnh chỉ khuyến cáo trồng 20.000 ha sắn, nhưng hiện nay đã lên tới trên 40.000 ha. Đến bây giờ, Kon Tum mong muốn qui hoạch cây trồng này còn 20.000 ha.
Cũng theo TS Hiệp, trong tương lai, qui hoạch sắn của nước ta chỉ còn 400.000 ha. Khi đặt vấn đề phát triển cây sắn để làm nguyên liệu sinh học thì phải đặt trong qui hoạch chung cả nước và tính toán hiệu quả kinh tế với các loại cây trồng khác.
Chia sẻ quan điểm này, ông Nguyễn Tiến Chinh – Viện Chiến lược chính sách tài nguyên và môi trường cho rằng: “Chúng ta không nên quá mải mê với cây sắn, bởi rủi ro về môi trường khi sử dụng sắn trong sản xuất rất lớn. Ví dụ, rủi ro từ nhà máy sắn ở Thanh Chương (Nghệ An) đã khiến thủy sản từ Thanh Chương đến Nghệ An chết sạch. Vấn đề Vedan mọi người cũng đã thấy… Ta nên có giới hạn để tính chiến lược giữa nông nghiệp và công nghiệp” – ông Nguyễn Tiến Chinh nói.
Theo ông Chinh, xu thế hiện đại để sản xuất cồn sinh học sử dụng nguyên liệu là chất xơ (cellulose) hay các thực vật đại dương. Hiện nay, đã có công nghệ sản xuất ethanol từ rơm, cỏ.
Giải quyết bài toán giữa diện tích trồng sắn phải thu hẹp lại và nhu cầu nguyên liệu ngày càng lớn, TS Hiệp cho rằng, cần tập trung mạnh vào việc nâng cao năng suất cây trồng chứ không nên quá đặt nặng vào câu chuyện diện tích trồng sắn là bao nhiêu ha.
Trước bài toán về phát triển cây sắn với nhu cầu sản xuất nhiên liệu sinh học, ông Đỗ Tấn Bình – Chủ tịch Công ty TNHH Thương mại BT cho rằng, ngoài cung cấp sắn cho 60 nhà máy tinh bột sắn thì hiện nay Trung Quốc cũng thu mua sắn của Việt Nam rất nhiều. Vì thế cần có nhóm giải pháp cụ thể. “Đề nghị phải xem lại thuế xuất khẩu sắn sang Trung Quốc, phải tăng 10% thay vì 5% như hiện nay. Chúng ta không thể tăng sản lượng trồng sắn vì diện tích trồng sắn không thể tăng lên được nữa, phải dành đất cho cây mía và các loại cây trồng khác”.
Tuy nhiên, theo ông Đỗ Thanh Hòa, mỗi năm Tây Ninh còn nhập khẩu gần 700.000 tấn sắn khô từ Campuchia. “Nên cân nhắc tới việc hạn chế xuất khẩu sắn. Vấn đề ở đây là giá cả, cân nhắc lợi ích. Riêng Tây Ninh nhập gần 700.000 tấn/năm thì phải xem làm thế nào để hỗ trợ cho nông dân phát triển sản xuất trong nước và xuất khẩu tốt hơn” – ông Hòa nói. (Theo VOVNews 14/12, mục Kinh Tế, tác giả Vũ Hạnh)